Heilig: het is een woord dat we eigenlijk niet meer gebruiken. Misschien nog in de uitdrukking ‘heilig boontje’, maar ook dat is niet meer eigentijdse taal. We kennen uit de katholieke kerk nog heiligen – maar protestanten weten zich daar vaak geen raad mee. Want heiligen hebben wonderen verricht en er circuleren soms ronduit bizarre verhalen over hen, vooral rond hun martelaarschap en hun dood.
 |
| 'heilige boontjes' in hun tekening kun je een engel zien |
Sommige woorden verliezen in de loop van de geschiedenis hun actualiteit en hun betekenis. De wereld verandert en de taal verandert mee. Bijvoorbeeld: veel woorden rond alledaagse ambachten zijn in de afgelopen decennia langzamerhand uit beeld geraakt. Wie weet nog wat een lantarenopsteker is, een hoedenspeld of een poepdoos? Sommige woorden bestaan nog wel maar hebben een andere rol en lading gekregen. Zo was een zeis gewoon landbouwgereedschap, maar die verbinden we nu alleen nog maar met halloween en de dood.
Maar er zijn woorden die we misschien toch niet kunnen missen. Want ‘heilig’ heeft te maken met een diepere dimensie in het dagelijks bestaan. En ondanks alle veranderingen in onze wereld zijn we daar toch nog naar op zoek. De kerk is minder vanzelfsprekend, maar mensen lezen Happinnez, doen aan yoga of volgen cursussen op het spirituele vlak. We zoeken woorden en symbolen voor dat wat het gewone dagelijkse leven overstijgt.
Samen met predikanten en kerkelijk werkers uit het hele land ben ik twee dagen op zoek naar nieuwe vormen, nieuwe woorden en rituelen voor het religieuze. Ieder van ons is op eigen wijze met die zoektocht bezig. Een collega die werkt in een verpleeghuis met dementerenden, gebruikt een klankschaal om mensen ontvankelijk te maken voor ‘meer dan het gewone’. Een andere collega kruipt in de huid van een bijbelse figuur en vertelt haar verhaal van binnen uit. Op een nieuwe manier wordt daar iets zichtbaar en voelbaar van wat het woord ‘heilig’ misschien wel uit wil drukken.
‘Nieuw heilig’ is de titel van een boek, geschreven door Jeroen Jeroense en Theo Overduin. Zij zijn op zoek gegaan naar wat voor mensen van nu ‘heilig’ is. Daarvoor heeft hij mensen geïnterviewd en hen gevraagd naar heilige momenten en heilige plaatsen in hun eigen leven. Dan blijkt dat het woord ‘heilig’ een nieuwe inhoud kan krijgen. Vanouds betekent het: volmaakt, zonder zonde, verheven. ‘Heilig’ was voor de geïnterviewden iets wat je overkomt, wat je niet in scène kan zetten, iets van een andere werkelijkheid dat oplicht in je levensverhaal.
Is het heilige ook nog te vinden in de kerk? Daar zijn we toch vanouds op zoek naar het heilige, in teksten, muziek en rituelen. Wij, als predikanten, hopen dat mensen daar iets ervaren van het heilige, van iets dat het gewone dagelijkse overstijgt. Maar dat kunnen we leren van het ‘nieuwe heilig’: het heilige is niet in scène te zetten. Misschien moeten we niet teveel denken dat we in de kerk het heilige op kunnen roepen. Misschien is het meer een plek waar mensen gevoelig en ontvankelijk kunnen worden voor het heilige. Zodat ze het – zien soms even – in hun eigen leven kunnen herkennen, als het hen ineens overkomt. We kunnen in de kerk ruimte geven aan woorden en gebaren die ons open maken voor een andere dimensie in het leven.
‘Heilig’, dat is niet meer het volmaakte. Het is niet alleen te vinden in het mooie maar soms juist op momenten van crisis. Het heilige is niet alleen iets dat ons dankbaar maakt en ontroert, maar ook iets dat ons bepaalt bij wat er werkelijk toe doet in ons leven en wat ons soms een moeilijke opdracht geeft. Heilig: wat is jou heilig en waar ervaar je dat? Wie weet kan ook in ons leven het woord heilig een nieuwe betekenis krijgen.
Nieuw heilig, Jeroen Jeroense en Theo Overduin, uitgeverij Skandalon
interviews met o.a. Ruard Ganzevoort, Elma Drayer, Jan Jaap van der Wal, Kathleen Ferrier en Dries van Agt
