donderdag 12 juli 2012

Godshuizen en geloofskracht


Met school is onze jongste dochter op excursie geweest naar Amsterdam – naar het Joods Historisch museum en de Portugese synagoge. Maar ze heeft, vindt ze, veel te veel niet kunnen zien en dus zitten we op een vrije dag in de trein richting Amsterdam.

Meteen bij het station trekken kerktorens mijn aandacht. We gaan de RK Nicolaaskerk in, kijken omhoog in de koepel en steken een kaarsje aan. We nemen allebei iemand in gedachten die wel wat licht kan gebruiken. We lopen verder, terwijl onze lichtjes van hoop vrolijk flakkeren.

Nicolaaskerk Amsterdam, foto Wikipedia

Iets verder op onze route komen we langs een bijzonder gebouw, wat een boeddhistische tempel blijkt te zijn. Deze He Hua tempel (wat Lotusbloemtempel betekent) is open en wij gaan even naar binnen. We  zien kaarsjes en wierook branden en er staan bijzondere beelden. Temidden van de drukte van de Zeedijk is dit een plek van stilte. We nemen een opgerolde spreuk mee, een tekst ter overdenking.


He Hua tempel, foto Wikipedia

Even later staan we in de Portugese synagoge. Dit is al het derde Godshuis op één dag. We lopen onder woorden van Psalm 5 door naar binnen: ‘Door uw grote liefde mag ik uw huis binnengaan’. Het is een enorme ruimte, met al eeuwen dezelfde inrichting. Er zijn geen elektrische lampen, maar kaarsenkronen en overal koperen kandelaars op de randen van de banken. Voor de verlichting van de synagoge zijn bijna 1000 kaarsen nodig. We vragen ons af waar die klepjes in de banken voor zijn – het blijken gaveta’s’, waarin de gebedsboeken en gebedsmantel bewaard  werden.

de Portugese synagoge verlicht met kaarsen

In het boekje dat we krijgen, lezen we iets bijzonders: er is in elke synagoge een onvolkomenheid gelaten (Zecher leChoerban). Dit is ter herinnering aan de verwoesting van de tempel in Jeruzalem. We vinden inderdaad een stuk ongeschaafde en ongeschilderde balk. Hoe mooi deze synagoge ook is, het heeft expres deze onaffe plek om te herinneren aan het onvolmaakte in deze wereld.

De synagoge is gebouwd naar reconstructies van de tempel. Om de synagoge heen zijn lagere bijgebouwen en zo ontstaat een voorhof. In het begeleidende boekje staat: “Hier konden kinderen veilig spelen”. Prachtig vind ik dat: net zoals mussen en zwaluwen bij de tempel een plekje vinden om hun nest te bouwen (Psalm 84) , zo is er hier aan spelende kinderen gedacht. Het maakt je stil dat veel van die kinderen, die hier veilig konden spelen, naar concentratiekampen gevoerd en vermoord zijn.


Op een dag als deze besef ik dat geloof een goede, sterke kracht kan zijn, die mensen moed en vertrouwen geeft. Tegelijkertijd besef ik dat veel geweld in onze wereld te maken heeft met de manier waarop aanhangers van godsdiensten geloven in de superioriteit van hun geloof. Antisemitisme is daar een voorbeeld van. Door christenen is vaak gedacht – en dit gaat soms door tot in onze tijd – dat de God van het Oude Testament een wrede God is, en dat de God die Jezus gepredikt heeft de God van liefde is. De Joden zijn verantwoordelijk gesteld voor Jezus’ dood, en zo zijn Christenen op Joden gaan neerkijken, en konden de vreselijke vervolgingen van de afgelopen eeuw zoals pogroms en de Shoah in de tweede wereldoorlog plaatsvinden.

Waar geloof en macht elkaar vinden, kunnen vreselijke dingen gebeuren. Dat geldt niet alleen voor andere geloven, maar ook voor het onze. De kruistochten, de inquisitie, het misbruik van kinderen door geestelijken – het zijn allemaal voorbeelden van hoe geloof in combinatie met macht kan leiden tot verschrikkelijke misstanden en onrecht.

Ze raken en ontroeren mij, die Godshuizen. Maar ze doen me ook beseffen dat we met vuur spelen. Vuur dat warmte geeft en licht, maar ook kan vernietigen. Zoals alle dingen zowel goed én verkeerd gebruikt kunnen worden, zo is het ook met geloof. Geloof kan een warme, lichte kracht zijn, maar ook een vernietigende. Laat het allen die geloven bescheiden maken en kritisch op zichzelf.