Sprekende getuigen

In de rij voor kunst. Bij beroemde musea staat soms een eindeloze rij voor de kassa. Binnen moet je dan wachten op je beurt tot je het bordje met de titel van een schilderij kunt lezen. Maar dat mensen ook in de rij staan voor oude resten van teksten van 2000 jaar oud, dat verbaast me.

In het Drents Museum in Assen is het overvol. Daar zijn delen van de ‘Dode Zee rollen’ te zien. Streng bewaakt en onder de juiste klimaatomstandigheden en zacht licht liggen er kleine stukjes van wat eens hele boekrollen waren. De (meestal) hebreeuwse letters zijn fijntjes geschreven. Toen waren er nog geen computers en printers: elke letter is geduldig met de hand geschreven.

De rollen zijn inmiddels meer dan 50 jaar geleden gevonden: eerst door bedoeïenen die een schaap zochten in een van de vele grotten in de omgeving van Qumran bij de Dode Zee. Inmiddels zijn zo’n duizend handschriften gevonden, waarvan maar enkele redelijk compleet. Van de meeste zijn alleen wat fragmenten of enkele snippers over.

Het zijn een opzienbarende vondsten. Dat de rollen zo lang bewaard gebleven zijn is te danken aan het droge klimaat. Van sommige bijbelboeken uit het Oude Testament zijn in Qumran fragmenten gevonden, van het boek Jesaja zelfs een hele boekrol. Die Jesajatekst was 1000 jaar ouder dan de oudst bekende tekst tot dan toe.

Want de bijbel bestaat uit heel oude teksten, die in al die honderden jaren eerst mondeling en later schriftelijk overgeleverd zijn. Ze werden met de hand overgeschreven. Soms werden er per ongeluk verschrijvingen gemaakt, soms werd de tekst verduidelijkt omdat je in de loop van de geschiedenis dingen anders niet meer begrijpt. De vondst van de Dode Zee rollen heeft ook doorgewerkt in bijvoorbeeld de Nieuwe Bijbelvertaling. Soms vermoedde men al dat er een schrijffout gemaakt was, en werd dat bevestigd. Soms had de gevonden Jesajarol een heel nieuwe tekstvariant.

een kruik uit Qumran,
in deze kruiken
waren de boekrollen opgeborgen

Het gekke is dat we maar heel weinig weten over hoe die teksten daar in die grotten terecht gekomen zijn. De expositie in Assen laat van allerlei objecten zien uit de Joodse cultuur van die tijd. Wie hebben die rollen geschreven? Wie hebben in Qumran gewoond? Veel opgravingen vertellen van vreemde overheersers en politieke veranderingen. Alexander de Grote, de Makkabese opstand, de Parthen, de Romeinen, koning Herodes ... al deze mensen en volken hebben gevochten en geheerst over dit gebied. In alle politieke onrust en opstand tegen de Romeinen zijn rond het jaar 68 na Christus de rollen in kruiken verstopt in de grotten. De nederzetting Qumran is kort daarna verwoest door de Romeinen.

een olielampje uit En Gedi, eerste eeuw voor Christus

aardewerk uit Qumran, 

In de grotten zijn niet alleen boekrollen, maar ook andere overblijfselen van menselijke bewoning gevonden. Ook in later eeuwen hebben mensen zich in de grotten bij Qumran en verder naar het zuiden schuilgehouden. Er zijn ook skeletten gevonden van mensen van alle leeftijden, die waarschijnlijk niet uit hun schuilplaats tevoorschijn konden komen en daar van honger en dorst gestorven zijn. In de expositie is o.a. een prachtig gevlochten mandje te zien, waarin het skelet van een tweejarig kind gevonden is, gewikkeld in een tuniek.

kam van acaciahout uit de eerste eeuw voor Chr
gevonden in En Gedi

Leren sandaal uit Qumran,
uit de eerste eeuw na Chr.

De teksten en de persoonlijke bezittingen zoals haarnetjes, spindels, kammen en olielampjes zijn getuigen van het bewogen leven van mensen waarvan we verder niets weten. Maar de teksten die zij geschreven hebben en verborgen in de grotten, vertellen nog steeds hun verhaal. Op grote tafels kunnen we zien wat die kriebelige lettertekens voor woorden en zinnen vormen. Het ontroert mij dat die kleine met zorg geschreven letters nu na al die eeuwen nog weer hun verhaal van hoop doorgeven.

In alle machtswisselingen en het vele geweld daarbij zijn gewone mensen gemangeld. In deze tijd is dat niet anders. Die stille getuigen in de vitrines maken mij daarom verdrietig. Tegelijk is het een wonder dat deze mensen ons iets zo kostbaars hebben nagelaten. Nelson Mandela las destijds in zijn cel het dagboek van Anne Frank. Ook zij is slachtoffer van grote machten die nietsontziend en onbarmhartig te werk gingen. Maar wat zij heeft nagelaten, inspireert mensen tot op deze dag.

In alle verdriet om het vreselijke onrecht, onschuldige mensen aangedaan, is dat voor mij een troost. Tegelijk is het een opgave. Laten we waar mensen gemangeld worden door grote nietsontziende krachten onze stem laten horen. Zodat die oude verhalen van hoop en troost ons niet voor niets hebben bereikt.

De expositie over de Dode Zee rollen is nog tot en met 5 januari 2014 te zien in het Drents Museum te Assen, zie  http://www.drentsmuseum.nl/

Zie ook: http://www.deadseascrolls.org.il  met veel informatie en beeldmateriaal bij de Dode Zee rollen.

De foto's in dit blog zijn foto's van de voorwerpen die in de expositie te zien zijn.