We stuiten op museum Flehite en vinden daar nog meer verhalen en voorwerpen uit die oude tijden. Hier staan we dan in het jaar 2014 en we kijken naar Middeleeuwse dobbelstenen, tegels en schoenen. Het is zo lang geleden dat je het je niet voor kunt stellen. Ze ontroeren mij, die oude dingen. Want ze zijn een teken van leven uit lang vervlogen tijden, uit een tijd die voorgoed voorbij is en waarvan niemand meer in leven is. Deze voorwerpen brengen dat alles weer even tot leven, je ziet handen voor je, je hoort een harteklop, je voelt een verbondenheid van mens tot mens, over al die eeuwen heen.
.jpg)
In een andere zaal is een expositie van oude Russische iconen. De glans en het goud van de iconen stralen je al van verre tegemoet. Sommige iconen zijn helemaal krom getrokken: vanouds worden ze op hout geschilderd met eitempera, een mengel van eidooier, kleurpigmenten en azijn. Het is een oude traditie die aan strikte regels gebonden is. Iconenschilders zijn vaak anoniem gebleven: zij voegen zich in die lange overlevering waarin niet hun eigen ideeën over stijl en kleurgebruik, thema en opbouw van belang zijn, maar waarin de bestaande traditie alles bepaalt.
Het gaat bij een icoon niet om de concrete afbeelding op zich, maar om het present stellen van het heilige. De icoon is een venster waardoor je degene die afgebeeld is zélf kunt zien. ‘Vensters op de eeuwigheid’, worden iconen dan ook wel genoemd. Ze geven je als het ware een doorkijkje naar de hemel, naar Gods Koninkrijk. Iconen schilderen is dan ook een spiritueel proces, waarbij gebed en meditatie van wezenlijk belang zijn. Uit een Russische tekst uit de 16e eeuw met regels voor de iconenschilder spreekt dit op een bijzondere manier:
Alvorens met je werk te beginnen, maak het teken des kruises,
bid in stilte en vergeef je vijanden.
Leg je met liefde toe op ieder detail van de icoon alsof je voor de Heer zelf werkt.
Bid gedurende het werk om je innerlijk te versterken.
Vermijd vooral de ijdele woorden en bewaar het stilzwijgen.
Behoed je geest voor de afleiding en de Heilige zal bij je zijn.
De iconen zijn met aandacht en liefde geschilderd. Sommige zijn met buitengewoon veel precisie gemaakt en zo verfijnd in de details. Ze zijn niet bedoeld om de aandacht op zichzelf te vestigen, maar om van zich af te wijzen: naar het goddelijke licht en de goddelijke liefde. Daarom is er ook zoveel goudkleurig licht in de iconen verwerkt.
Wij kennen niet alle Russische heiligen .. maar worden geraakt door een 18e eeuwse icoon met heel sprekende gezichten. We herkennen Bijbelverhalen en vele iconen beelden Maria met het Kind uit. De Moeder Gods wordt op verschillende manieren afgebeeld. De Vladimirskaja, de moeder Gods van Vladimir, heeft haar kind op haar arm en houdt haar wang tegen de wang van haar kind. Zijn armpjes omvatten haar en twee blote voetjes komen onder zijn gewaad uit. Liefde en tederheid worden tastbaar en voelbaar. Wij denken vaak dat het goddelijke in het grootse en machtige te vinden is, maar hier wordt het zichtbaar in het kleine en weerloze: in een mensenkind en in alle liefde die het nodig heeft én kan geven.
Deze anonieme iconenschilders hebben iets van hun geloof en van de kracht ervan voor ons nagelaten. Ook hier ervaar ik verbondenheid, dwars door tijd en ruimte heen, met degenen die dit gemaakt hebben. Wie dit schilderden zijn allang ver weg begraven en misschien kent niemand hun naam meer. Maar zij hebben iets wezenlijks voor ons achter gelaten: vensters op de hemel, hoop om van te leven, licht om ons te leiden. En zo nemen wij iets van dit eeuwenoude licht mee, licht van de hemel en van het geloof. We nemen het mee, vanuit die verre eeuwen en dat verre Rusland, ons eigen leven in – om het op onze beurt weer door te geven aan de mensen om ons heen.
De iconenexpositie is nog tot en met 15 juni 2014 te zien in museum Flehite, Westsingel 50 Amersfoort, zie: http://www.museumflehite.nl
