Een wereld vol verhalen

Op een koude morgen rijd ik naar Amsterdam waar ik met een collega die ook vriendin is, heb afgesproken. We gaan naar de expositie over het Jodendom in de Nieuwe Kerk. Maar ze heeft vanwege de vorst uren vertraging. Ik zit in de stationsrestauratie en schrijf de overweging voor zondag. Een witte kakatoe zorgt voor bijzondere kreten en ik geniet van zijn gescharrel.

Uiteindelijk zijn we dan toch samen in de Nieuwe Kerk. We stappen een wereld vol verhalen binnen en gaan het joodse jaar door aan de hand van de vele feesten. Er zijn voorwerpen te zien die een rol spelen in de tradities en rituelen op de feestdagen: deels vele eeuwen oud, deels nieuw ontworpen, deels traditioneel vormgegeven, deels heel modern, sommige uit Nederland, andere uit verre landen.

een oud reliëf van een menorah, zevenarmige  kandelaren,
met daarnaast twee opgerolde tora-rollen
foto: JQ

Joden hebben zich over de hele wereld gevestigd, vaak niet uit vrije wil, maar noodgedwongen. Zij moesten temidden van andere culturen, religies en tradities hun eigen identiteit bewaren. De verhalen, de rituelen en de voorwerpen die daarvoor gebruikt werden, hebben hen daarbij geholpen.

We zien chanoeka-lampen, doosjes voor de geurige sabbatskruiden, prachtige versieringen voor de tora-rollen en jadjes om mee te lezen. Er liggen enkele echte stukken van de Dode Zee rollen, fragmenten van die heel oude joodse verhalen die al die eeuwen lang werden doorverteld, op geschreven, overgeschreven en voorgelezen. Er hangt een schilderij van Marc Chagall van een jood met een torarol in zijn armen, zó liefdevol vastgehouden alsof het een kind is.

Het schilderij doet mij denken aan een van mijn lievelingsboeken:‘Brandende kaarsen’ van Bella Chagall, de e erste vrouw van de kunstenaar. Zij beschrijft daarin haar jeugd in het Oost-Europa van begin vorige eeuw. In haar verhalen spelen de feesten en rituelen een grote rol. Gezien vanuit de ogen van een kind beleef je de feesten mee: de drukke voorbereidingen,  de sfeer van verwachting, de verwondering om al die mooie ongewone dingen, de geuren en klanken, de tradities en rituelen. De feesten trekken door het joodse jaar en zo door het joodse leven en geven het kleur en glans. In de vitrines zien we al die feesten voorbijkomen.

Banieren met bijzondere teksten
foto: JQ

Daarnaast zijn er lange doeken, banieren, opgehangen. Daarop zijn bijbelteksten en joodse spreuken op te lezen. Je moet lezen van beneden naar boven en de woorden gaan hoog boven ons uit. Het is bijzonder om zo tussen de teksten te lopen: teksten die ver boven jou uitstijgen en jou zo als het ware optillen, meenemen en opheffen.

G’tt sagte zu Mose: Wo immer du die Fußspuren eines Menschen findest, 

da bin ich vor dir.

Mechilta Beshallach

If you drop gold and books, pick up the books first, then the gold.

from the treasury of jewish quotations

Veel hebben de joden moeten doormaken vanwege deze verhalen en rituelen die hen anders maakten dan de mensen om hen heen. Maar deze zelfde verhalen en rituelen hebben hen ook opgetild, getroost en geholpen.

Vaak gaan machthebbers en religie een verbond aan. Dan komt de godsdienst in de gevarenzone want dan wordt het zomaar een machtsmiddel. De joden in de diaspora, opgejaagd, buitengesloten en bedreigd hadden de machtigen niet aan hun kant. Maar de God die slaven bevrijdt uit Egypte is er ook bij in alle eeuwen die volgen. En zo is het Jodendom ondanks alles een godsdienst geworden en gebleven van vergeving.

Es ist die Pflicht des Menschen, sich zu Purim zu berauschen, 

dass man nicht mehr zwischen 

'Verflucht sei Haman‘ und 'Gesegnet sie Mordechai‘ unterscheiden kann.

Talmud, Megilla 7B

Deze godsdienst zonder macht en zonder bekeringsdrang, maar vol verhalen en rituelen die bemoedigen, verdient de aandacht die zij hier in de Nieuwe Kerk krijgt.

grote koperen menorah-kandelaar
foto: JQ